Introductie

A.R. Penck is geboren als Ralf Winkler. Vrij vroeg al begint hij te tekenen en te schilderen, maar zowel aan de Academie van Dresden als aan die van Berlijn wordt hij geweigerd. In ’66 wordt hem trouwens ook aansluiting bij de Bond der Beeldende Kunstenaars geweigerd. De autodidactische kunstenaar gaat dan vanaf ’68 maar schuil onder de naam A.R. Penck, naar de in ’45 overleden wetenschapper Albrecht Penck. Een schuilnaam die de uitvoer van zijn werk naar West-Duitsland in die mate vergemakkelijkt dat er vanaf ’69 zeer regelmatig in het Westen tentoonstellingen van A.R. Penck te zien zijn. Zo is er werk van hem op de Documenta’s 5 en 6, resp. in 1972 en ’77. A.R. Penck zelf blijft tot in 1980 in Oost-Duitsland. In 1981 maakt de Kunsthalle Köln een grote overzichtstentoonstelling en neemt ‘A New Spirit in Painting’ te Londen doeken van hem op. Het jaar nadien is A.R. Penck weer present op Documenta 7 te Kassel en op ‘Zeitgeist’ te Berlijn. Het is de tijd van de universele erkenning van zijn kunstenaarschap die voert naar een bekronende retrospectieve in de Nationalgalerie te Berlijn in ’88. Vanaf 1989 is A.R. Penck professor aan de Kunstakademie Düsseldorf. In 2007-2008 presenteerde de Schirn Kunsthalle in Frankfurt een grote retrospectieve tentoonstelling van A.R. Penck.

A.R. Penck is bij het brede publiek vooral gekend als de auteur van de primitieve streepjesmannetjes, naar analogie met de stijl van de prehistorische grotschilderijen. A.R. Penck gelooft trouwens dat de mensheid de kennis waarmee ze die vroegste schilderingen maakte, nog altijd niet verloren heeft. Oncontroleerbare systemen die de mens bedreigen kunnen nog altijd door dergelijke beelden worden bezworen. In kleine tekeningen, op grote grafiekbladen of op enorme schilderijen, in objecten en in sculpturen verbeeldt A.R. Penck een systeem van communicatie, een systeem van directe, gemakkelijk leesbare of herkenbare tekens. Omdat hij gelooft dat signalen of tekens het menselijk gedrag langs het esthetische bewustzijn om beïnvloeden. Niet dat A.R. Penck ons met vele, ingewikkelde ‘boodschappen over de wereld en de werkelijkheid’ wil confronteren. Integendeel, zijn kunstwerken zijn wat ze zijn; ze staan voor hun eigen werkelijkheid en niet voor een of andere ‘andere werkelijkheid’. A.R. Penck geeft dus gewoon aan dat het simpele tonen van het (teken)systeem voldoende is, omdat dat alleen al een boodschap inhoudt. Trouwens, zegt hij, de enige waarachtige boodschap lees je in het systeem zelf. En als het systeem niet klopt, dan kan er ook geen sprake zijn van informatie. (Een inzicht dat A.R. Penck in de jaren ’80 o.a. ontleende aan de politieke situatie in Oost-Europa). Het tekensysteem dat A.R. Penck dus op esthetische basis ontwikkelt, blijft overal bruikbaar, zowel in situaties van politieke of economische orde, als in situaties van biologische of persoonlijke aard. Omdat de overschakeling van het ene waardensysteem naar het andere door de aanwezigheid van eenzelfde grondstructuur geen problemen stelt.

De brede toegankelijkheid van de kunst van A.R. Penck, gekoppeld aan zijn weldoordachte analyse van het maatschappelijke systeem en de plaats van taal en kunst in dat systeem, waarborgen het perfect functioneren van die kunst, boven elke tijdelijke kommer uit.